Κείμενο: Γιάννης Λεμονής
Φωτογραφία: Γιάννης Λεμονής
Βρισκόμαστε σε περίοδο νηστείας και τα ζυμαρικά (μακαρόνια) είναι στην ημερήσια διάταξη. Ευκαιρία λοιπόν να κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία του πιο διαδεδομένου φαγητού στον κόσμο. Αυτήν τη φορά όμως το ψάξιμό μας θα ξεκινήσει από το τέλος προς την αρχή. Η σύγχρονη ιστορία λέει πως τα μακαρόνια, όπως τα ξέρουμε σήμερα (οι Ιταλοί τα λένε spaghetti από τη λέξη spago = σπάγκος), ξεκίνησαν από τη νότια Ιταλία στις αρχές του 1800 και γρήγορα διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο. Μέχρι πρόσφατα όλοι έλεγαν πως τα μακαρόνια τα έφερε ο Μάρκο Πόλο από την Κίνα. Ο μύθος αυτός δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Διατυπώθηκε τον 19ο αιώνα από το περιοδικό «Macaroni Journal», που εκδιδόταν από μακαρονοποιούς της εποχής, και είχε στόχο να προσδώσει κύρος και να προωθήσει τις πωλήσεις μακαρονιών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βέβαια, οι Κινέζοι φτιάχνουν noodles (ρυζομακάρονα) εδώ και 4.000 χρόνια, τα οποία όμως είναι πολύ διαφορετικά, γιατί πολύ απλά δεν είναι φτιαγμένα από σιμιγδάλι.
Ομως το 1154, δηλαδή περίπου 100 χρόνια πριν από τον Μάρκο Πόλο, ένας Αραβας συγγραφέας, αναφερόμενος στη Σικελία, λέει πως υπήρχαν εκεί πολλά και πολύ μεγάλα εργοστάσια που έφτιαχναν «ιτρίγια», την οποία εξήγαν σε τεράστιες ποσότητες σε όλο τον κόσμο. Τώρα τι ήταν αυτή η ιτρίγια; Αυτό μας το εξηγεί ένας άλλος Αραβας (λεξικογράφος) από τη Συρία, ο οποίος τον 9ο αιώνα αναφέρεται στην ιτρίγια και λέει πως είναι κλωστές φτιαγμένες από σιμιγδάλι, που τις ξεραίνουν κρεμασμένες σε ξύλινες βελόνες πριν τις μαγειρέψουν.
Ο Γαληνός, χίλια χρόνια νωρίτερα (περίπου 150 μ.Χ.), αναφέρει ένα φαγητό, το ίτριον, που ήταν ζύμη με νερό και αλεύρι, την οποία έβραζαν.
Λίγο πιο πριν, ο Οράτιος και ο Κικέρων αναφέρουν τα «λαγκάνι», που δεν ήταν άλλα από τα σημερινά λαζάνια (η λέξη «λαγκάνι» προέρχεται από την ελληνική «λαγάνα» = λεπτό φύλλο ζύμης).
Η πρώτη ιστορική μαρτυρία που έχουμε για ζυμαρικά είναι από ετρουσκικό τάφο του 4ου αιώνα π.Χ., όπου σε μια τοιχογραφία απεικονίζονται διάφορα σκεύη που πρέπει να χρησίμευαν στην παρασκευή ζυμαρικών, ανάμεσα στα οποία υπάρχει και μικρός τροχός για να κόβεται η ζύμη, ίδιος με το αντίστοιχο σημερινό εργαλείο.
Το όνομα «μακαρόνια» πιθανόν να προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «μακαρία». Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Ελληνες ετοίμαζαν αποξηραμένα παρασκευάσματα από αλεύρι, που άφηναν μαζί με λάδι και κρασί στους τάφους των νεκρών (των μακάρων). Μέχρι τώρα στην Κρήτη ετοιμάζουν χειροποίητα κυλινδρικά ζυμαρικά, τις μακαρούνες. Αλλωστε, και οι Ιταλοί μακαρόνια λένε τα χοντρά με την τρύπα (αυτά που χρησιμοποιούμε για το παστίτσιο). Τα υπόλοιπα ζυμαρικά τα λένε pasta. Η λέξη προέρχεται από τη λατινική pasta, η οποία σημαίνει «ζύμη» και η οποία κρατάει από την ελληνική «παστά», που σημαίνει «χυλός».
Οι ρίζες των ζυμαρικών χάνονται στους αιώνες, δεδομένου ότι αρχαίοι Ελληνες και Ρωμαίοι ετοίμαζαν πιάτα που έμοιαζαν πολύ με τα σημερινά μακαρόνια, όμως τα ονόματα είναι καθαρά ελληνικά. Και σαν κατακλείδα αναφέρω πως η ελληνική μυθολογία λέει ότι ο Ηφαιστος δημιούργησε ένα εργαλείο που έφτιαχνε «κορδόνια από ζύμη».
