ΓΝΩΜΕΣ

Το ψάξιμο μέσα στον κόσμο των βιβλίων είναι μια αγαπημένη συνήθεια που δεν σταματάει ποτέ. Τα τελευταία χρόνια έχω δώσει μεγάλο βάρος σε θέματα που αφορούν τον αρχαίο κόσμο και σας διαβεβαιώνω πως οι πρόγονοί μας καταφέρνουν πάντα να με εκπλήσσουν με τον καλύτερο τρόπο. 

Ετσι, έπεσε στα χέρια μου το υπέροχο βιβλίο «Οι εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων» του Κώστα Κοτσανά. Στις σελίδες του παρουσιάζονται ανακατασκευασμένες περίπου διακόσιες μηχανές και εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων. 

Κάποιες από αυτές, όπως ο αστρολάβος του Πτολεμαίου, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων και η αιολόσφαιρα του Ηρωνος, μου ήταν ήδη γνωστές. Ομως, αναφέρω αυτό το βιβλίο επειδή κάποιες από τις εφευρέσεις αυτές αφορούσαν τα συμπόσια. Μπορεί οι αρχαίοι να είχαν δούλους για να ετοιμάζουν τα συμπόσια και να σερβίρουν το κρασί, όμως είχαν κατασκευάσει και κάποιες απίθανες μηχανές, πιστεύω περισσότερο για να διασκεδάζουν και να εντυπωσιάζουν τους καλεσμένους τους παρά για πρακτικούς λόγους. 

Η πρώτη αναφορά σε τέτοιες μηχανές γίνεται από τον Ομηρο, ο οποίος στην Ιλιάδα λέει πως ο Ηφαιστος είχε κατασκευάσει «τρίποδες με χρυσές ρόδες, οι οποίοι μπορούσαν αυτόματα να μπαίνουν στο χώρο που ήταν συγκεντρωμένοι οι θεοί και μετά πάλι μόνοι τους να αποσύρονται». 

Αν σκεφτούμε πόσο είχαν εξελίξει οι Αλεξανδρινοί μηχανικοί (Ηρων, Φίλων) τη σχετική τεχνολογία, μπορούμε εύκολα να φανταστούμε τρίποδες, οι οποίοι, λειτουργώντας με αντίβαρα, έφταναν μόνοι τους στο χώρο του συμποσίου, σταματούσαν μπροστά στους συνδαιτυμόνες και, όταν αυτοί σερβίρονταν, οι τρίποδες αυτόματα επέστρεφαν στην αρχική θέση τους. 

Στο βιβλίο παρουσιάζονται ακόμη δύο αυτόματοι κρατήρες κρασιού. Οπως έχουμε πει, στο χώρο του συμποσίου υπήρχε ένας κρατήρας όπου γινόταν η ανάμειξη του οίνου με το νερό και από εκεί έπαιρναν το κρασί για να γεμίσουν τα κύπελλα των συμποσιαστών. Ο Φίλων ο Βυζάντιος επινόησε έναν κρατήρα, ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με ένα μεγαλύτερο δοχείο και, μέσω ενός συστήματος σωλήνων και πίεσης αέρα, ήταν πάντα γεμάτος με κρασί, όση ποσότητα και αν αφαιρούνταν. Μια παρόμοια κατασκευή λειτουργούσε με αντίβαρο. 

Ο Φίλων είχε επινοήσει και την «ευφυή οινοχόη», η οποία ήταν ένα μεταλλικό δοχείο που περιείχε νερό και οίνο και, ανάλογα με το χειρισμό του οινοχόου (μέσα από αεραγωγούς που είχε στη χειρολαβή), έρρεε ο οίνος (νερό ή κρασί). 

Κατά τη γνώμη μου, το εντυπωσιακότερο όλων ήταν η «αυτόματη θεραπαινίς», επινόηση του Φίλωνος και αυτή. Πρόκειται για ένα ανθρωποειδές ρομπότ, σε φυσικό μέγεθος και μορφή υπηρέτριας, που στο δεξί της χέρι κρατούσε μια οινοχόη. Μέσα στο σώμα της υπήρχαν δύο δοχεία, το ένα με νερό και το άλλο με οίνο. Οταν αυτός που ήθελε να πιει τοποθετούσε ένα κύπελλο στην παλάμη του αριστερού χεριού της, εκείνη αυτόματα έριχνε πρώτα οίνο και μετά νερό για όση ώρα το κύπελλο ήταν τοποθετημένο στην παλάμη της. 

Μπορεί τώρα να μας φαίνονται απλοϊκές αυτές οι κατασκευές, όμως ήταν από τις πρώτες αυτόματες μηχανές που κατασκεύασε ο άνθρωπος.